BIOS uzmanı olun?

BIOS`u tanıyor musunuz? Bilgisayarınızı her açtığınızda sizi ya bir
"splashscreen" ile ya da RAM miktarı ve işlemci hakkında bilgi vererek
selamlar. Splashscreen, ekranın tamamını kaplayan ve çoğunlukla anakart
üreticisinin ismini gösteren bir resimdir. Bu ufak programın görevini
açıklamak her ne kadar kolay olsa da aslında son derece karışık bir
süreçtir: BIOS`un görevi, bilgisayarınızın en önemli bileşenleri ile iletişim kurup bunları işletim sistemini başlatabilecek bir duruma getirmekti.
Yani ana bellek (RAM), işlemci, ekran kartı, tüm sabit diskler ve optik
sürücüler BIOS tarafından tanınıp "kullanıma hazır" hale getirilir.
Sadece bu süreç başarıyla tamamlandığı zaman işletim sistemi de
donanıma erişebilir. Bu yüzdendir ki, BIOS`u sürekli olarak en güncel seviyede
tutmakta fayda vardır. Böylece BIOS`unuz IT branşındaki en yeni
gelişmelere Fransız kalmamış olur. Bu makalede BIOS`unuzu en iyi
şekilde optimize etme ve sisteminizden maksimum verim almaya yönelik 10
püf noktayı sizinle paylaşacağız. "Uygunluk seviyesi" tahminleri
sayesinde bahsi geçen işlemi yapabilmek için hangi bilgi seviyesinde
olmanız gerektiğini anlayabilirsiniz.
BIOS`a girmek için PC`nizi açtıktan sonra sürekli olarak "DEL" veya "F12"
tuşuna basın. Eğer yaptığınız değişikliklerin uygulanmasını
istiyorsanız programı "Save and Exit" komutu ile terk edin. Tam
tersinin gerçekleşmesini istiyorsanız hiçbir şeyi kaydetmeden BIOS`tan
çıkın.

BIOS`unuz yanlış tarihi veya yanlış saati gösterebilir. Endişelenmeye gerek yok.
Bu verileri kolaylıkla değiştirebilirsiniz. Aynı zamanda BIOS`tan
sisteminiz hakkında bilgi de öğrenebilirsiniz.


Saati ve tarihi değiştirmek

Bu bilgileri "Standard CMOS Features" (AMI-BIOS) başlığında
bulabilirsiniz. BIOS ilk satırda tarihi tanımlar. Dikkat: Amerikan
kökeni sebebiyle ilk önce ay gösterilir. Buna göre 04/21/2008`in anlamı
21 Nisan 2008`dir. "+" ve "-" tuşları ile öncesinde ok tuşları ile
işaretlediğiniz değeri artırıp azaltabilirsiniz. Saatte de aynı yöntemi
kullanabilirsiniz.

Sistem bilgilerini görüntüleme

Hangi işlemciye sahip olduğunuzu öğrenmek mi istiyorsunuz? Yahut BIOS`unuzun
güncel sürüm numarasını mı? Birçok yeni sürüm "System Information"
adında yeni bir sekme veya alt menü sunar. AMI-BIOS`larda bu noktaya
"Standard CMOS Features", Award / Phoenix`de ise "Main" sekmesi
altından ulaşabilirsiniz. Burada işlemcinizin hızı veya ara belleğin
miktarı gibi önemli bilgileri öğrenebilirsiniz. Bu bölümde yüklü olan
BIOS sürümünü de öğrenebilirsiniz. Sonuç olarak bir güncellemeye gerek
olup olmadığını anlayabilirsiniz.

Güvenliği artırmak: Erişimi şifreleyin

BIOS, PC`nizin hayati fonksiyonlarını bünyesinde barındırır. Eğer
bilgisayarınızda birçok kişi çalışıyorsa uygun bir koruma çok
önemlidir. BIOS, kendisini parola ile koruma imkânı sunar.

AMI-BIOS`ta parola oluşturma

AMI-BIOS`un başlangıç sayfasında parola oluşturabilirsiniz. "BIOS Setting Password"
girdisini bulun. Ok tuşları ile bu noktaya gelin ve Enter`a basın.
Sistem sizden yeni bir parola tanımlamanızı isteyecektir. Ne şart
altında olursanız olun bu parolayı not edin veya aklınızda tutun, zira
unuttuğunuzda BIOS`a erişemezsiniz. Sadece BIOS verilerini standart
ayarlara geri döndürmek parola korumasını kaldırır; bu sefer de
yaptığınız tüm ayarlar kaybolur.

Award / Phoenix BIOS`ta parola oluşturma

"Main" sekmesinde "Security" bölmesini görebilirsiniz. AMI-BIOS`a paralel bir
şekilde burada da "User Password" oluşturabilirsiniz. "Set Password"
noktasına gelin ve Enter ile doğrulayın. Sonrasında parolanızı girmeniz
gereken (karakterler şifreli olarak gözükür) farklı bir pencere açılır.
Şifreyi girerken dikkatli olun ve sakın unutmayın. Belirttiğimiz gibi
parolanızı unuttuğunuzda sadece BIOS ayarlarını sıfırlamak tekrar
BIOS`a erişebilmenizi sağlar.

Donanım ayarları: Kimin çalışacağını siz belirleyin

Modern anakartlar sadece CPU`nuz için temel oluşturmaktan daha fazlasını
sunar. Birçok bileşeni doğrudan beraberlerinde getirirler. Bunların
arasında grafik, ses ve ağ kartı olabilir.

Onboard ekran kartını devre dışı bırakın

Eğer harici bir ekran kartı almayı planlıyorsanız mevcut onboard
(bütünleşik) ekran kartını devre dışı bırakmanız mantıklı olacaktır.
Gerçi ikisi de paralel çalıştırılabilir ama gereksiz yere elektrik
harcanmış olur. Sonuçta kartı hiç kullanmıyorsunuz. Bu yüzden BIOS`lar
bileşenleri devre dışı bırakma imkânı sunar. PC`si açılışından kısa bir
süre sonra BIOS`a girin. İngilizce terimlerle dolu gri veya mavi renk
bir ekranla karşılaşacaksınız. AMI-BIOS`ta ok tuşları ile "Integrated
Peripherals" kısmına gelin. Burada kural olarak "Onboard Devices"
isminde bir bölüm görürsünüz; yani doğrudan anakarta entegre edilmiş
donanımlar. "Onboard VGA" girdisini arayın ve değeri "Disabled" olarak
değiştirin.

Award / Phoenix BIOS`larda bütünleşik yongayı "Advanced Chipset Features" altında bulabilirsiniz.
Yaptığınız değişiklikleri kaydedip BIOS`tan çıkın ve sisteminizi
kapatın. Artık harici ekran kartınızı takabilirsiniz. Monitör kablosunu
bağlamayı unutmayın, zira onboard ekran kartı artık devre dışıdır ve
monitöre sinyal göndermez.

Diğer onboard-bileşenleri açmak/kapatmak

Güncel anakartlar olası bir grafik yongası yanında Ethernet ve ses kartları da
sunar. Bu tip fonksiyonlardan fazla bir şey beklemeyenler bütünleşik
modellerle idare edebilir. Fakat müzik severler yine de harici bir
çözümden vazgeçmek istemezler. AMI BIOS`ta "Integrated Peripherals"
altında anakartınızın sunduğu tüm onboard yongaları görebilirsiniz.
Mesela "Onboard LAN Controller" bütünleşik Ethernet kartını temsil
eder. Normal bir kullanım için bu yonga fazlasıyla yeter. Eğer harici
bir Ethernet kartı kullanmayacaksınız bu değeri "Enabled" olarak
bırakmalısınız, zira diğer türlü internet bağlantısı (DSL) mümkün
olmayacaktır. "Audio Controller" bütünleşik ses yongasını tanımlar.
Eğer harici bir ses kartı kullanacaksanız bileşeni devre dışı bırakın
ve değerini "Disabled" olarak değiştirin. Artık Windows onboard ses
kartınızı tanımaz.


Enerji tasarrufu: Tüm BIOS imkânlarını kullanın

BIOS, Windows ile yaşamanızı kolaylaştıran ve enerji tasarrufu yapmanızı
sağlayan birçok farklı özellik sunar. Tanımadığınız terimlerden
korkmayın.

ACPI`yi etkinleştirin

Advanced Configuration and Power Management Interface (ACPI), Windows`un
donanımınızı sorunsuzca ve hızlı bir şekilde tanımasını sağlar ve
enerji-yönetimi ile ilgili ayarları içerir. BIOS bu fonksiyonu
devralmaz, bilakis sadece kullandığınız işletim sisteminin bu komut
setlerini kullanabilip kullanamadığını tanımlar. Eğer Windows
kullanıyorsanız ACPI`yi etkinleştirmeniz yararınıza olacaktır. Uygun
girdiyi "Power Management Setup" (AMI ve Award / Phoenix) menüsünde
bulabilirsiniz. Menüde farklı değişkenleri de tanımlayabiliyorsunuz. Bu
başlık altında genellikle "S1" tipini ön ayarlı olarak gösterilir. Bu
da işlemcinin enerji tasarrufu yapmak için "Throttle" modunu es geçtiği
ve birkaç özelliğini devre dışı bıraktığı anlamına geliyor. S2 gelişmiş
bir uyku modudur, S3 doğrudan bekleme, S4 dinlenme ve S5 de Soft-Off
ismindeki modu ifade eder (sistem sanki kapatılmış gibidir). Bu
fonksiyonları zaten Windows`tan tanıyorsunuz; oradaki isimlendirmeler
de birbirine benzerdir ve aynı etkiyi yaratırlar. PC`niz için uygun
olduğunu düşündüğünüz uyku-modunu "S" değerlerini değiştirerek
tanımlayın. Ayarladığınız değer PC`nizin açma tuşuna bastığınız anda
etkin hale gelir.


Güç düğmesinin görevini yeniden atayın

Eğer Windows veya Linux kullanıyorsanız güç düğmesine bastığınızda
sisteminiz düzgün bir şekilde kapanacaktır. Fakat BIOS`ta bu düğmenin
işlevini ACPI ayarına uygun bir şekilde değiştirebilirsiniz. Standart
olarak güç düğmesinin fonksiyonu "Power Off" olarak atanmıştır. Bu
değeri + - tuşları ile "Suspend" olarak değiştirin. Hangi "S" değerini
(yukarıya bakın) tanımladıysanız düğme o görevi yerine getirecektir.
Örneğin S3`ü (yani bekleme modu) seçtiyseniz PC`niz tek bir tuşa
basmanız ile bekleme moduna girer. Aynı şekilde çabucak da bekleme
modundan çıkar. Artık hangi Windows`u kullandığınız önemli değildir;
Bekleme (Stand-by) modunu her zaman kullanabilirsiniz.

Overclock: Her şeyi doğrudan BIOS ile yapın

Her BIOS ince ayarının doruk noktasını elbette CPU overclock`u oluşturur.
BIOS, PC`nizden daha fazla performans almanız için gerekli her şeyi
sunar. "Eğer bir şeyler ters giderse" diye korkmayın...


İşlemci overclock

İyi bir ince ayar demek CPU`yu dikkatlice overclock etmek demektir. Bunu
doğrudan BIOS üzerinden halledebilirsiniz. Sisteminizin istikrarını
ölçmek içinse Windows altında farklı programlar kullanmanız gerekiyor.
AMI-BIOS`larda bu ayara "Cell Menu" üzerinden ulaşabilirsiniz. Kural
olarak bu menü BIOS başlangıç ekranının sağ tarafında bulunur. Bu
noktayı ok tuşlarının birisi ile seçin ve Enter`a basın. Sonrasında
farklı verilerin bulunduğu uzun bir liste göreceksiniz. Bizi
ilgilendirecek olan kısım öncelikle "Adjust CPU FSB Frequency" alt
girdisi olacak; işlemcinizin FSB hızı (Frontside Bus) buradan kontrol
edilir. Anakart tipine göre değişebilen bu değer standart olarak 233,
266 veya 333 olarak değişir. Bu değeri ufak adımlar halinde yükseltin
(her test denemesi için 5 puan yukarı), yapılandırmayı kaydedin ve
sisteminizi yeniden başlatıp Windows`a girin. Sisteminizin istikrarını
ölçmek için bir benchmark aracı çalıştırın ve CPU sıcaklığının asla
70°C değerini geçmemesine dikkat edin. Sisteminiz istikrarını
yitirmediği ve sıcaklık düşük seviyelerde kaldığı sürece yukarda
anlattığımız süreci tekrarlayın. Phoenix-BIOS`ta bu fonksiyonu
"Advanced" sekmesi altında bulabilirsiniz.

Ayarları geri almak

İster abartılmış bir overclock, ister kazayla devre dışı bırakılan bir
bileşen olsun: BIOS denemeleriniz bazen ters gidebilir. "Load Fail-Safe
Defaults" alt girdisini uyguladığınızda sisteminizin istikrarlı olarak
çalışacağı yapılandırma tekrar geri yüklenir. Fakat bu ayarı sadece
test şartları altında kullanın, zira BIOS bu durumda birçok değerli
fonksiyonu devre dışı bırakır. Ayrıca geçmişte yaptığınız ayarlarda
kaybolur. Buna karşın "Load Optimized Defaults" alt girdisi PC`niz için
en uygun ayarlardan oluşan bir duruma geri dönüş yapar. Tavsiye
edilebilecek bir adım, zira diğer durumda farklı donanımlar
tanınmayabilir.